مریخ در چهار میلیارد سال پیش

آیا شما می توانید میدان مغناطیسی یک سیاره را مثل کلید برق قطع و وصل کنید ؟ « جعفر ارکانی حامد » ، استاد ایرانی دانشگاه تورنتو، معتقد است یک سیارک چهار میلیارد سال قبل این کار را با مریخ انجام داده است ! دانشمند معتقدند مریخ نیز زمانی همانند زمین دارای یک میدان مغناطیسی بوده که احتمالا از جریان های کنوکسیون ( هم رفتی ) هسته آن منشا گرفته بود . اطلاعات ثبت شده از بررسی عوارض سطح مریخ نشان می دهد که میدان مغناطیسی این سیاره چند میلیارد سال پیش ناگهان از بین رفته و پژوهشگران بر سر توضیح آن اختلاف نظر دارند .
بنا به نظریه ای که به تازگی از سوی دکتر جعفر ارکانی حامد ، سیاره شناس برجسته ایرانی و عضو فرهنگستان علوم کانادا ارائه شده ، کشش جاذبه ای یک یا چند سیارک که سال ها گرداگرد سیاره سرخ می چرخیده و احتمالا حدود چهار میلیارد سال نابود شده اند ، با تاثیر بر جریان های مواد درونی مریخ ، بیشترین نقش را در ایجاد میدان مغناطیسی آن داشته اند .
دکتر ارکانی حامد ، دانشگر ایرانی مقیم کانادا در تشریح یافته های اخیر گروه تحقیقاتی اش در خصوص میدان مغناطیسی مریخ می گوید : « منشا میدان مغناطیسی عظیم زمین در هسته آن است که از آهن مذاب تشکیل شده است که حرکات آن باعث ایجاد این میدان مغناطیسی می شود . بررسی سنگ ها و عوارض سطح مریخ نشان می دهد که در مریخ نیز چنین میدان مغناطیسی وجود داشته که حدود چهار میلیارد سال قبل از بین رفته است » .
عضو انجمن سلطنتی نجوم انگلستان می گوید : « یکی از دلایل این امر این است که هسته مریخ کوچک یا منجمد شده یا به هر دلیلی دیگر نتوانسته میدان مغناطیسی را حفظ کند ؛ مثلا اگر ترکیب مواد درونی سیاره از نظر شیمیایی به نقطه ای برسد که هنگام انجماد همه اجزای آن با هم منجمد شوند ( نقطه یوتکنیک ) ، نمی تواند انرژی لازم میدان مغناطیسی را ایجاد کند » .
« اگر چه نا خالصی را با هم ترکیب ( مذاب ) و آن ها را منجمد کنید ، ماده اصلی ( خالص ) منجمد شده و نا خالصی ها بر جای می مانند و ما معتقدیم درباره زمین این اتفاق می افتد . هسته زمین عمدتا از آهن تشکیل شده و حدود 10 درصد نا خالصی دارد ، به تدریج در حال سرد شدن است و بنابراین مقدار زیادی از ترکیب آن که آهن است ، منجمد می شود ، ولی نا خالصی های موجود بر جای می مانند و چون وزن مخصوص آن ها کمتر است ، به بخش های فوقانی صعود می کنند . این کنوکسیون ایجاد شده به میدان مغناطیسی انرژی می دهد ، اگر در موقع منجمد شدن این نا خالصی ها با هم منجمد شوند ، چنین کنوکسیونی به وجود نیامده ، برای همین میدان مغناطیسی وجود نخواهد داشت . »
دکتر ارکانی حامد می گوید : « برخی بر این باورند که ممکن است در مورد مریخ هم چنین اتفاقی افتاده باشد ؛ یعنی هسته مریخ از نظر شیمیایی به نقطه ای رسیده باشد که همه اجزای آن با هم منجمد شده و نا خالصی باقی نمانده باشد . این حالت در شرایطی بسیار ویژه رخ می دهد که احتمال آن بسیار ضعیف است . بسیار مشکل است که بپذیریم یک سیاره تنها در مدت پانصد میلیون سال اول فعال بوده و بعد متوقف شده است . »
« ساز و کار دیگری که مطرح کردیم این است که میدان مغناطیسی مریخ از تغییر کنوکسیون ناشی نشده ، بلکه ممکن است جزر و مد هایی که از چرخش یک یا چند سیارک پیرامون آن ایجاد می شده با تاثیر بر ترکیبات درونی هسته مریخ و خارج کردن آن از حالت کروی به حالت بیضی ( تخم مرغی ) همانند یک دینام سبب ایجاد میدان مغناطیسی در آن سیاره شده باشند » .
عضو موسس فرهنگستان علوم ایران و عضو فرهنگستان علوم کانادا با بیان این که آزمایش های انجام شده ، امکان ایجاد میدان مغناطیسی در اثر جاذبه اجرام خارجی را اثبات کرده است ، اضافه می کند : « نظریه ما با توجه به نتایج این آزمایش ها و همچنین وجود سیارک هایی در اطراف مریخ که می توانسته اند منشا ایجاد جزر و مد و وارد کردن نیرو به هسته مریخ باشند مطرح شده است . جالب این جا است که این سیارک ها حدود چهار میلیارد سال پیش روی مریخ افتاده اند و همین همزمانی بین نابودی این سیارک ها و از بین رفتن میدان مغناطیسی مریخ که مطمئنا نمی تواند تصادفی باشد ، نظریه پیشنهادی ما درباره تاثیر آن ها در ایجاد و حفظ میدان مغناطیسی مریخ را تقویت می کند » .
« البته تئوری های دیگری هم در این ارتباط وجود دارد ، ولی هیچ کدام توجیهی برای بین رفتن میدان مغناطیسی مریخ درست در چهار میلیارد سال پیش یعنی زمان سقوط سیارک ها ندارند » .
دکتر ارکانی حامد که سه سال پیش نیز با ارائه یافته های جالب خود مبنی بر تغییر موقعیت قطب های اولیه سیاره سرخ در میلیارد ها سال قبل ، توجه محافل علمی و خبری را به گذشته نه چندان آرام سیاره سرخ جلب کرده بود در خصوص ادامه آن تحقیقات خاطر نشان کرد : « بنا بر آن تحقیقات ، محور دوران سیاره مریخ در چهار میلیارد سال گذشته ، حدود 60 تا 70 درجه تغییر کرده و به همین نسبت به محل خط استوای این سیاره نیز دستخوش تغییر شده است . در آن تحقیق با بررسی موقعیت پنج گودال برخوردی عظیم بر سطح سیاره مریخ به نام « آرگیری » ، « هلاس » ، « اوتوپیا » ، « تائوماسیا » و « ایسیدیس » که قطر برخی از آن ها حدود سه هزار کیلومتر است ، دریافتیم که همه این گودال ها روی قوس دایره فرضی بزرگی قرار دارند که می تواند منطبق بر خط استوای مریخ در آن زمان بوده باشد . »
« این بررسی ها در سه چهار سال اخیر هم ادامه داشت و اتفاقا یکی از دانشجویانم تحقیقات رساله اش را در این زمینه به پایان برد . پژوهشگران دیگری هم این مساله را دنبال و محل های احتمالی را معرفی کرده اند . البته در مورد میزان تغییر محور دوران مریخ اختلاف است ، برخی آن را 25 درجه ، بعضی ، 30 درجه ، 40 درجه ، 120 درجه و ... می دانند ولی اصل تغییر محور را همه قبول دارند . البته مساله تغییر قطب ها ارتباطی با از بین رفتن میدان مغناطیسی که موضوع تحقیقات اخیر ماست ، ندارد » .
منبع:مجله دانشمند
/خ